Doğu Akdeniz Üniversitesi’nde (DAÜ), deprem sırasında yaşanabilecek riskleri azaltmak ve afetlere hazırlıklı bir toplum oluşturmak amacıyla kurulan Deprem Araştırma ve Uygulama Merkezi (DAUM), Kıbrıs adası ve çevresinde meydana gelen son depremlerle ilgili değerlendirmede bulundu. Yapılan değerlendirmede şu ifadelere yer verildi:
Doğu Akdeniz’de, Türkiye’nin güneyi ve Suriye ile Lübnan’ın batısında yer alan Kıbrıs Adası, birçok açıdan bölgesel bir cazibe merkezi olmasına rağmen, sismolojik açıdan sismojenik bir bölgede bulunmaktadır. Adanın güney kısmı, Şekil 1’de gösterilen Kıbrıs Tektonik Yay’ı tarafından kontrol edilirken, kuzey kısmı ise Girne Sıradağları’nın etkisi altındadır.
Şekil 1- Kıbrıs Yayı, Şubat 2023’te meydana gelen Kahramanmaraş ve Hatay depremlerinin oluşmasına sebep olan Afrika, Arap ve Avrasya levhalarının kesişim noktasına yakın bir konumda yer almaktadır.
Kıbrıs, Anadolu, Afrika ve Arap tektonik levha hareketlerinin etkileşime girdiği karmaşık bir bölgede yer almaktadır. Anadolu ve Afrika tektonik levhaları, adanın güneyinden geçen ve bu bölgedeki levha sınırını oluşturan Kıbrıs Yayı boyunca çarpışarak bir dalma-batma kuşağı oluşturur. Bu dalma-batma kuşağı, Baf Transform Fayı olarak bilinen nispeten kısa bir transform fay hattı ile de etkileşim içindedir. Kıbrıs yayının da bulunduğu tektonik levha sınırı, Ölü Deniz Transform Fayı ve Doğu Anadolu Fayı ile birlikte Afrika ve Arap levhalarının hareketlerini etkilemektedir [1,2]. Bu durum, adayı ciddi şekilde etkileyen ve büyük bir yıkıma yol açtığı düşünülen 1222 yılındaki Mw 7.0–7.5 büyüklüğündeki bir deprem de dahil olmak üzere ciddi büyüklükte depremlere yol açmıştır [4]. Ayrıca, 11 Ocak 2022’de Baf’ın batısında, Mw 6.4 olan bir deprem meydana gelmiştir. Bu deprem, 1996’dan bu yana Kıbrıs’ta meydana gelen en büyük deprem olmuştur [5].
Şekil 2- 1900’den bu yana Kıbrıs bölgesindeki büyük depremlerin merkez üssü konumu ve özellikleri [4].
Geçtiğimiz günlerde Doğu Akdeniz’de meydana gelen ve merkezi üssü kıyıdan yaklaşık 50 km uzaklıkta olduğu açıklanan depremin Değirmenlik Yayı’na (Kythrea Fault) yakınlığı düşünüldüğünde, kayda değer bir yıkım ve can kaybına yol açmasa da Kıbrıs adası için önemli bir uyarı niteliğinde olduğu kabul edilebilir (Şekil3). Öteki taraftan, Şekil 1’de gösterilen, iki büyük depreminin nedeni olan Doğu Anadolu Fayı ve bunun Helen Fayı’na uzanan devamındaki fay kırılmaları güneybatıya doğru ilerlemeye devam ederse, Kıbrıs Yayı’na ulaşabilir ve başka bir büyük deprem yaratabilir [2]. Ayrıca, adanın çevresinde son yıllarda meydana gelen küçük ve orta büyüklükteki depremler, bölgenin sismik olarak daha aktif hale geldiğini de düşündürmektedir.
Şekil 3 – Kıbrıs çevresinde son bir ay içerisinde meydana gelen Mw>4 olan depremler (Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi Ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme Ve Değerlendirme Merkezi verilerinden alıntıdır)
Büyük bir depremin meydana gelmesi durumunda, denizle çevrili bir ada olan Kıbrıs’ın deprem ve beraberinde gelebilecek tsunami, heyelan, sıvılaşma ve kaya düşmesi gibi etkilerle başa çıkabilmesi için kurtarma, yardım ve tahliye süreçlerinin dikkatlice planlaması gerekecektir. İnşaat sektörü, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde (KKTC) en büyük endüstri konumunda olup, tasarım ve yapım hataları büyük bir depremde ciddi yıkımlara neden olabilir. Ayrıca, KKTC’deki mevcut ve gelecekteki konutların önemli bir bölümü, diğer ülkelerden gelen öğrenciler tarafından kullanılmaktadır. Bu bireylere zarar verebilecek herhangi bir olay, KKTC ile diğer ülkeler arasında diplomatik sorunlara yol açarak istenmeyen finansal ve politik sonuçlar doğurabilir.
Belirtilen bilgiler doğrultusunda, ülkemizin bir an önce kapsamlı ve çok disiplinli bir Deprem Risk Azaltma programını hayata geçirmesi büyük önem taşımaktadır. Bu programda izlenmesi gereken adımlar şunlardır [6]:
Sonuç olarak, diğer ülkelerden tüm ilgili uzmanların, paydaşların ve ülkemiz karar alıcı ve yetkililerinin iş birliğiyle geç olmadan yukarıda belirtilen önlemlerin hayata geçirilmesi için gerekli çalışmaların başlatılması büyük önem arz etmektedir.
Kaynakça
L. Danciu, D. Giardini, G. Weatherill, R. Basili, S. Nandan, A. Rovida, C. Beauval, P.-Y. Bard, M. Pagani, C. G. Reyes, K. Sesetyan, S. Vilanova, F. Cotton, & S. Wiemer. (2024). The 2020 European Seismic Hazard Model: overview and results. Natural Hazards and Earth System Sciences, 24, 3049–3073. https://doi.org/10.5194/nhess-24-3049-2024.
Pırtı, Atınç. “Investigation of the effects of Kahramanmaraş earthquake series on Cyprus Arc, Dead Sea fault, Hatay regions and stations close to two earthquakes epicenters.” Geodesy and Cartography 50, no. 3 (2024): 113-126.
Eleftheria Papadimitriou, Vassilios Karakostas (September 2006). “Earthquake generation in Cyprus revealed by the evolving stress field”. Tectonophysics. 423 (1–4): 61.
Yolsal, Seda and Taymaz, Tuncay (2010) “Sensitivity Analysis on Relations Between Earthquake Source Rupture Parameters and Far-Field Tsunami Waves: Case Studies in the Eastern Mediterranean Region,” Turkish Journal of Earth Sciences: Vol. 19: No. 3, Article 2. https://doi.org/10.3906/yer-0902-8.
B.Ü. Kandilli Rasathanesi ve Dae. Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme Ve Değerlendirme Merkezi 11 Ocak 2022 Kıbrıs Açıkları-Akdeniz Depremi (Mw=6.4) Basın Bülteni.
Hosseini, Mahmood, and Yasamin O. Izadkhah. “Main lines of action for seismic risk reduction in developing countries: A case study of Iran.” In Planning for Community-based Disaster Resilience Worldwide, pp. 263-280. Routledge, 2016.
